Cewnikowanie pęcherza moczowego to procedura, która choć może budzić obawy, często jest niezbędna dla zdrowia pacjenta. Zabieg ten ma szerokie zastosowanie – od pobierania próbek moczu, przez diagnostykę, po długotrwałe wsparcie pacjentów z problemami urologicznymi. W artykule omówimy wskazania do cewnikowania, przebieg samego zabiegu oraz postępowanie po jego zakończeniu. Odpowiadamy również na pytanie, jak minimalizować ryzyko powikłań i jakie cewniki są najczęściej stosowane. Poznaj wszystkie aspekty cewnikowania pęcherza moczowego, aby lepiej zrozumieć, kiedy i dlaczego jest ono konieczne.

Czym jest cewnikowanie pęcherza moczowego?

Cewnikowanie pęcherza moczowego to zabieg wprowadzenia cewnika przez cewkę moczową do pęcherza moczowego. Choć procedura ta nie jest komfortowa dla pacjenta, to bywa jednak w niektórych przypadkach niezbędna.

Jakie korzyści może przynieść cewnikowanie pęcherza moczowego?

Za pomocą cewnikowania można:

• pobrać próbkę moczu bezpośrednio z pęcherza moczowego w celu wykonania badań laboratoryjnych, jeśli nie można jej uzyskać inaczej;
• umożliwić opróżnienie pęcherza u pacjentów, którzy mają z tym problem ze względu na np. porażenie lub niedowład pęcherza moczowego;
• umożliwić opróżnienie pęcherza pacjentów po urazach, gdy normalne oddawanie moczu zwiększa ból pourazowy;
• zmierzyć tzw. „mocz resztkowy” czyli pozostający w pęcherzu po jego naturalnym opróżnieniu – co jest ważne dla diagnostyki niektórych schorzeń układu moczowego;
• monitorować ilość produkowanego na godzinę lub dobę moczu u chorego np. niewspółpracującego lub w ciężkim stanie;
• zapewnić lepsze gojenie się odleżyn czy ran, których właściwa pielęgnacja jest uniemożliwiona przez np. nietrzymanie moczu;
• wykonać zabiegi diagnostyczne lub lecznicze m.in. cystoskopię, ureotomię, uretroskopię oraz usunięcie kamieni moczowych.

Kiedy nie można wykonać cewnikowania?

Istnieją stany wymagające szczególnej ostrożności lub wręcz przeciwwskazania do wykonania procedury cewnikowania. 

Szczególną uwagę należy zwrócić na pacjentów z zaburzeniami krzepliwości (np. chorych na hemofilię lub pacjentów przyjmujących leki antykoagulacyjne) ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia krwawienia po zabiegu. 

Niektóre urazy w obrębie pęcherza lub moczowodu mogą utrudnić bądź wręcz uniemożliwić cewnikowanie. Przeciwwskazaniem do cewnikowania jest:

• aktywna infekcja dróg moczowych;
• ostre zapalenie gruczołu krokowego;
• wady anatomiczne utrudniające lub uniemożliwiające założenie cewnika;
• podejrzenie rozerwania cewki moczowej (np. po urazach miednicy);
• reakcje nadwrażliwości na materiały, z których wykonane są cewniki.

Rodzaje cewników

Personel medyczny dobiera cewnik do rodzaju zabiegu i indywidualnych potrzeb pacjenta. Najbezpieczniejsze jest używanie miękkich cewników takich jak np:

1. Cewnik Foleya 
2. Cewnik Nelatona 
3. Cewnik Tiemanna
4. Cewnik Couvelaire’a

W przypadku konieczności długotrwałego stosowania cewnika najkorzystniejsze wydają się cewniki Foleya wykonane z silikonu lub hydrożelu, które mogą być wymieniane co 3 miesiące.

Jak wygląda zabieg cewnikowania pęcherza moczowego?

Zabieg cewnikowania pęcherza przeprowadza wykwalifikowany personel (pielęgniarka, lekarz) i przy prawidłowym wykonaniu pacjent nie odczuwa bólu, choć możliwy jest lekki dyskomfort odczuwany jako chęć oddania moczu lub wrażenie oddania moczu.

Cewnikowanie odbywa się w pozycji leżącej na plecach. Panie powinny mieć nogi zgięte w kolanach, a panowie ułożone prosto. Zewnętrzne ujście cewki moczowej u mężczyzn oraz wargi sromowe u kobiet są przed zabiegiem opłukiwane środkiem antyseptycznym (zawierającym np. oktenidynę). 

Podczas procedury stosowane jest miejscowe znieczulenie tak, aby zmniejszyć dyskomfort pacjenta. Jeśli pojawią się trudności z założeniem cewnika (opór) i zmiany rodzaju cewnika na inny nie dadzą efektu, wtedy decyzję o dalszych krokach musi podjąć lekarz urolog.

Ewentualne powikłania po zabiegu cewnikowania

Jak każda procedura medyczna tak i cewnikowanie niesie za sobą możliwość wystąpienia objawów niepożądanych. Dlatego ważna jest obserwacja pacjenta po zabiegu, aby zareagować na ewentualne powikłania, do których należy:

• infekcja dróg moczowych związana z przedostaniem się do cewki moczowej i pęcherza bakterii w trakcie wprowadzania cewnika. Mogą się pojawić objawy miejscowe takie jak ból i pieczenie podczas oddawania moczu oraz objawy ogólne jak złe samopoczucie i gorączka;
• krwawienie związane z mechanicznym uszkodzeniem dróg moczowych – zwykle niewielkie i szybko ustępujące;
• niedrożność cewki moczowej związana m.in. z zagięciem lub zaczopowaniem cewnika;
• uszkodzenie gruczołu krokowego i zwieracza pęcherza moczowego wskutek nieprawidłowego lub utrudnionego wprowadzania cewnika;
• alergia na materiał, z którego zrobiony jest cewnik objawiająca się wysypką, obrzękiem, świądem lub trudnościami w oddychaniu.

Jeśli cewnik jest stosowany u pacjenta bardzo długo lub jest założony na stałe, to powoduje bakteriurię czyli obecność bakterii w moczu. Bakterie mogą pochodzić z ciała chorego, zanieczyszczonego cewnika czy worka do pobierania moczu lub nieprawidłowo zdezynfekowanych rąk personelu medycznego.

Czasem może dojść do zakażenia cewki moczowej, pęcherza moczowego, ciał jamistych i najądrza. Zdarzają się też czasem takie powikłania jak:

• ropień okołocewkowy;
• zapalenie gruczołu krokowego;
• odmiedniczkowe zapalenie nerek;
• powstanie kamieni moczowych związane m.in. z nieprawidłowym składem moczu czy zaniedbaniami higienicznymi;
• niewydolność szyi pęcherza;
• nadżerka zwieracza;
• jatrogenne spodziectwo spowodowane naciskiem cewnika w dół;
• zwężenie cewki moczowej;
• długoletnie cewnikowanie może być czynnikiem ryzyka powstania nowotworu pęcherza moczowego prawdopodobnie z powodu przewlekłego stanu zapalnego spowodowanego podrażnieniem tkanek oraz niepełnego opróżnienia pęcherza.

Przy mocnej objawowej infekcji konieczne jest usunięcie cewnika i celowana antybiotykoterapia.

Jak długo cewnik może pozostawać w drogach moczowych?

Jeśli cewnik jest używany w celach diagnostycznych, to po wykonaniu badania zwykle jest natychmiast usuwany. Najlepiej jest by pozostawał w pęcherzu jak najkrócej. Bywają jednak sytuacje, w których pozostaje on z pacjentem na dłużej, np. po niektórych zabiegach chirurgicznych. Są również wskazania do pozostawienia cewnika na bardzo długo lub na stałe. Należą do nich:

• przeszkoda podpęcherzowa, która powoduje częściowe lub całkowite zatrzymanie moczu;
• rozstrzeń pęcherza moczowego np. po urazach rdzenia kręgowego lub w stanach wstrząsu;
• potrzeba rozszerzenia zwężonej cewki moczowej;
• potrzeba monitorowania diurezy i nawodnienia pacjenta.

Cewnikowanie pęcherza moczowego. Podsumowanie

Przy cewnikowaniu pęcherza moczowego bardzo ważne jest skrupulatne dbanie o czystość zarówno przez pacjentów jak i personel medyczny. Odpowiednia higiena i antyseptyka pozwoli zmniejszyć ryzyko powikłań tego często stosowanego zabiegu.

Opracowanie artykułu: mgr farm. Marta Koziarska

Bibliografia

1. Jarosz K, Szram J „Problemy psychiczne i fizyczne chorych przewlekle cewnikowanych”, Interdyscyplinarne Wyzwania Nauk o Zdrowiu UM w Białymstoku, 2022.
2. Jankowski M, Szułdrzyński K „Cewnikowanie pęcherza moczowego”, Medycyna Praktyczna, 2023.
3. Haider MZ, Annamaraju P „Bladder Catheterization”. StatPearls, 2023.