Kiedy świeżo upieczona mama wraca z maluszkiem do domu, często odczuwa niepokój związany z wieloma aspektami opieki nad dzieckiem. Nowe doświadczenia mogą budzić wątpliwości, czy wszystko robi prawidłowo – zwłaszcza, gdy jest to pierwszy noworodek w rodzinie. Jednym z bardziej stresujących problemów jest właściwa pielęgnacja kikuta pępowinowego. Metody stosowane w przeszłości uległy zmianom, dlatego przyjrzyjmy się aktualnym zaleceniom dotyczącym tego procesu.

Skąd się bierze “kikut pępowinowy”?

W czasie trwania ciąży dziecko jest połączone z mamą za pomocą pępowiny. To połączenie zapewnia maluszkowi dopływ substancji odżywczych i tlenu oraz umożliwia usuwanie produktów przemiany materii. 

Po porodzie to połączenie naturalnie staje się zbędne. Dlatego po ustaniu przepływu krwi położna zakłada na pępowinę specjalny zacisk – 2-3 cm od pępka. Gdy po 1-2 dniach zacisk zostaje zdjęty, musimy zająć się tym krótkim, wyschniętym kawałkiem zwanym kikutem pępowinowym. Jego prawidłowa pielęgnacja sprawi, że bez kłopotów się zagoi i w ciągu kilku dni kikut odpadnie.

Zmiany w wyglądzie kikuta pępowinowego

Kikut pępowinowy powinien odpaść sam. Zanim się to stanie, zmienia on swój wygląd. Te zmiany mogą niepokoić młodą mamę, choć są zupełnie naturalne. Na początku kikut jest wilgotny i ma kolor niebieskawo-biały. Potem zaczyna zasychać i zmniejszać się, a jego barwa przechodzi od żółtej przez brązową, by na końcu stać się brązowo-czarna. 

Zasady pielęgnacji kikuta pępowinowego

Najnowsze zalecenia co do właściwej metody pielęgnacji znajdują się w rekomendacjach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) [1]. Te zasady rekomendowane są również mamom w Polsce. Podstawą tzw. suchej pielęgnacji kikuta jest utrzymanie go w czystości i suchości. Zwykle nie trzeba do tego więcej niż prawidłowe mycie i dokładne osuszanie. 

Jak zatem – krok po kroku – powinna wyglądać prawidłowa pielęgnacja kikuta pępowinowego:

  1. Przed rozpoczęciem pielęgnacji kikuta pępowinowego mama powinna pamiętać o dokładnym umyciu rąk wodą i mydłem.
  2. Okolice kikuta przecieramy suchym i jałowym wacikiem bawełnianym. Gdyby kikut został podczas przebywania w pieluszce zabrudzony moczem lub kałem, musimy go umyć delikatnym, przeznaczonym dla dzieci mydłem i oczyścić gazikiem namoczonym w czystej przegotowanej wodzie, a następnie dokładnie osuszyć.
  3. Jeśli kąpiemy dziecko w wanience, to właśnie wtedy możemy również delikatnie umyć kikut. Jednak najlepiej, gdy poziom wody jest dobrany tak, by brzuszek malucha nie był cały czas zamoczony. Ważne, by po kąpieli dokładnie osuszyć okolice pępka.
  4. Dostęp świeżego powietrza jest najlepszym sprzymierzeńcem gojenia. Warto o tym pamiętać i tak zakładać pieluszkę, by pępek nie był zakryty. Nie zaklejamy tego miejsca plastrem!
  5. Wszelkie guziki, zamki błyskawiczne czy inne twarde części odzieży mogą spowodować podrażnienie delikatnej okolicy pępka i należy ich unikać.
  6. Środków antyseptycznych używajmy rozsądnie i w razie potrzeby czyli, gdy zauważymy zaczerwienienie bądź wydzielinę z pępka.

Dla maluszka nasze działania w okolicach kikuta i pępka nie są bolesne bowiem ten obszar nie jest unerwiony!

Kiedy odpada kikut pępowinowy?

Kikut pępowinowy odpada zwykle w ciągu dwóch pierwszych tygodni po urodzeniu [4]. Zależy to między innymi od grubości pępowiny – im jest grubsza, tym schnie wolniej. Jeśli proces ten przedłuża się powyżej 3. tygodni, należy poradzić się lekarza. 

Częstą przyczyną takiego opóźnienia może być np. poród przedwczesny lub przez cesarskie cięcie, mała masa urodzeniowa dziecka, infekcja lub przetrwały moczownik (przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym). Pediatra przeprowadzi wtedy diagnostykę problemu i zleci odpowiednie postępowanie lecznicze.

Czy kikut należy specjalnie chronić?

Jest faktem, że kikut pępowinowy jest najbardziej narażonym na zakażenie miejscem na ciele dziecka, bo jest jak rana w trakcie gojenia. Infekcja w tym miejscu może – w przypadku zaniedbania – przerodzić się w infekcję ogólną.

W trakcie porodu i bezpośrednio po nim mama przekazuje noworodkowi zdrową i niechorobotwórczą mikrobiotę, która zasiedla nie tylko jego jelita, ale i skórę. To środowisko zewnętrzne (a szczególnie środowisko szpitalne) może być źródłem bakterii patogennych. Stąd potrzeba ochrony delikatnego jeszcze człowieka przed zabrudzeniem i innymi źródłami zjadliwych mikroorganizmów.

Jednak prawidłowa pielęgnacja kikuta w dużym stopniu chroni dziecko przed powikłaniami. W przypadku pojawienia się objawów o niewielkim nasileniu bez cech zapalenia lekarz może włączyć do codziennej pielęgnacji środki antyseptyczne. Pamiętajmy, że zawsze warto poradzić się specjalisty, gdy mamy jakiekolwiek wątpliwości.

Jakich środków można używać do odkażania kikuta pępowinowego?

Jeśli istnieje ryzyko zakażenia pępka to można użyć środka odkażającego zawierającego w swoim składzie np. oktenidynę. W ostatnich latach zmieniły się zalecenia dla używania niektórych środków, wcześniej powszechnych w pielęgnacji kikuta. Pamiętajmy o tym, że:

  • alkohol etylowy (70%) nie jest najmocniejszym środkiem przeciwbakteryjnym, a ponadto wbrew pozorom nie tylko nie osusza kikuta, a wręcz może zadziałać odwrotnie przedłużając czas jego odpadania. Za to na pewno wysusza delikatną skórę malucha otaczającą pępek. Na dodatek cieniutki naskórek niemowlęcia może nie stanowić wystarczającej bariery do wnikania alkoholu do głębszych warstw skóry, a stąd do krwioobiegu;
  • preparaty jodu nie są polecane mimo ich skuteczności – delikatna skóra niemowlęcia łatwo wchłania jod, co wpływać może na pracę tarczycy;
  • gencjana ma działanie przeciwbakteryjne, ale jej mocny kolor utrudnia obserwację i ocenę prawidłowości gojenia kikuta.

Objawy wymagające wizyty u lekarza

Do lekarza trzeba się udać nie tylko wtedy, gdy – jak wspomniałam wcześniej – przedłuża się czas odpadania kikuta. Zwracamy się natychmiast o pomoc, gdy zauważamy:

  • krwawienie z kikuta;
  • ropną wydzielinę u nasady kikuta;
  • zaczerwienienie i obrzęk wokół pępka;
  • wyciekanie płynu surowiczego z pępka;
  • pojawienie się tkanki o nierównej powierzchni na kikucie lub u jego nasady;
  • pojawienie się nieprzyjemnego zapachu w pobliżu pępka.

W powyższych wypadkach może być konieczne miejscowe lub ogólne leczenie antybiotykami, czasem nawet w szpitalu. O dalszym postępowaniu może zdecydować tylko lekarz. Niebezpieczeństwem zaniechania prawidłowego leczenia jest pojawienie się zakażenia ogólnego. Jego konsekwencje dla zdrowia i życia maluszka mogą być poważne.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska.

Bibliografia

  1. WHO Recommendations on Postnatal Care of the Mother and Newborn. World Health Organization, 2022.
  2. Kamińska E. “Pielęgnacja kikuta pępowinowego u noworodków”, Medycyna Praktyczna, 2010.
  3. Jak pielęgnować pępek noworodka? | Pediatria – mp.pl. Data dostępu: 28.05.2024.
  4. Kiedy odpada kikut pępowinowy – Akademia Porodu – portal dla rodziców. Data dostępu: 28.05.2024.
  5. Pielęgnacja kikuta pępowiny. Wytyczne Nadzoru Krajowego w dziedzinie neonatologii. Medycyna Praktyczna, Pediatria, 2010.
  6. Muñuzuri AP, Ruiz Campillo CW, Sanz López E, Fernández IB, Sánchez Redondo MD, Gracia SR, Sánchez Luna M “Recomendaciones para el cuidado del cordón umbilical en el recién nacido”, Anales de Pediatría, 2019. 
  7. López-Medina MD, López-Araque AB, Linares-Abad M, López-Medina IM „Umbilical cord separation time, predictors and healing complications in newborns with dry care”, Observational Study 2020.