Tuż po zabiegu operacyjnym o higienę rany troszczy się personel medyczny. Proces gojenia trwa jednak dłużej niż pobyt w szpitalu. A to oznacza konieczność wykonywania czynności pielęgnacyjnych wokół rany w domu, już po opuszczeniu placówki medycznej. Prawidłowa higiena rany nie tylko przyspiesza gojenie, ale również zapobiega zakażeniom. Jak często zmieniać opatrunki? Czym odkażać ranę? O jakich czynnościach pamiętać? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Jak goi się rana pooperacyjna? 

Rana pooperacyjna goi się przez tzw. rychłozrost. Co to oznacza? Że brzegi rany, podtrzymywane dodatkowo szwami, łączą się i zrastają. Innym typem gojenia jest ziarninowanie, charakterystyczne dla ran z ubytkiem tkanki (powstałych np. w wyniku pogryzienia czy poparzenia). Gojenie w tym przypadku polega na nadbudowaniu ubytku tzw. ziarniną, składającą się z tkanki łącznej wypełnionej gęstą siecią naczyń włosowatych. Czy rany pooperacyjne mogą się goić również tą drogą? Owszem, przez ziarninowanie będą się goić rany powstałe w miejscu wcześniej uszkodzonym (gdy np. przeprowadzenie operacji było koniecznym następstwem urazu czy wypadku) oraz rany zrastające się nieprawidłowo (np. w wyniku zakażenia lub u pacjentów z cukrzycą). 

Jak postępować z raną pooperacyjną?

Każdą ranę pooperacyjną, niezależnie od jej umiejscowienia i rozległości, należy regularnie oczyszczać i odkażać. W pierwszych dobach po operacji zajmuje się tym personel medyczny. Ale jak poradzić sobie w domu? W jakie środki się zaopatrzyć? Podstawowych wskazówek na temat tego, jak często zmieniać opatrunek i przemywać ranę, udziela lekarz, bo kwestie te mogą zależeć od wielu czynników, m.in. powodu przeprowadzenia operacji czy ogólnego stanu pacjenta. Przyjrzyjmy się jednak ogólnym zasadom pielęgnowania rany. Ich przestrzeganie przyspiesza gojenie i zmniejsza ryzyko zakażeń [1, 2]. 

1. Przed przystąpieniem do czynności pielęgnacyjnych zgromadź w jednym miejscu wszystkie niezbędne materiały: opatrunki, płyn do dezynfekcji, sól fizjologiczną. Dzięki dobremu przygotowaniu unikniesz konieczności przerywania procedury.
2. Przed każdą czynnością wokół rany należy dokładnie umyć ręce ciepłą wodą i mydłem i zdezynfekować je. Dodatkowo można użyć rękawiczek jednorazowych.
3. Usuń stary opatrunek. Aby ułatwić jego odklejenie od skóry, można go delikatnie nasączyć solą fizjologiczną. 
4. Przemyj ranę produktem antyseptycznym, zawierającym np. oktenidyny dichlorowodorek w połączeniu z fenoksyetanolem. Ta kombinacja cechuje się szerokim spektrum działania (a to oznacza, że skutecznie niszczy nie tylko różne rodzaje bakterii, ale też wirusy i grzyby), przenika również w głębsze warstwy skóry (jej działanie nie ogranicza się wyłącznie do powierzchni rany). Obszar rany można spryskać środkiem antyseptycznym lub przetrzeć jałowym gazikiem nim nasączonym. O ile lekarz nie zaleci inaczej, rutynowo do postępowania z ranami nie stosuje się antybiotyków. Bezzasadne stosowanie tej grupy leków prowadzi do narastania antybiotykooporności, czyli uodparniania się patogenów na antybiotyki.
5. Po minucie osusz ranę jałowymi kompresami (lub pozostaw do samoistnego osuszenia).
6. Załóż nowy opatrunek, wielkością dopasowany do wielkości rany. Opatrunek chroni przed skażeniem rany chorobotwórczymi patogenami oraz przed urazami mechanicznymi, zapewnia również odpowiednie środowisko do gojenia się rany. Obecne wytyczne zalecają zmianę opatrunku co 2–3 dni [3] , jednak po zabiegu warto zapytać o to lekarza. Częstotliwość wymiany opatrunków może zależeć od różnych czynników.

Przy każdej zmianie opatrunku dokładnie przyjrzyj się ranie. Jakie objawy powinny Cię zaniepokoić? Zaczerwienienie, rozejście się brzegów rany, pieczenie, pulsowanie i ból, a także obecność ropnej wydzieliny. W przypadku zaobserwowania takich symptomów należy skontaktować się z lekarzem.

Domowa pielęgnacja rany – o czym jeszcze warto pamiętać?

Pielęgnacja rany po zabiegu jest kluczowym elementem rekonwalescencji. Warto pamiętać o kilku dodatkowych czynnikach, które przyspieszą gojenie rany, a tym samym ułatwią powrót do zdrowia:

• Odpowiednim stroju: luźnym, nieuciskającym rany, wykonanym z naturalnych, przewiewnych materiałów.
• Zbilansowanej diecie, dostarczającej przede wszystkim odpowiedniej ilości płynów (1,5–2 l dziennie) i białka, będącego podstawowym składnikiem budulcowym tkanek. Do codziennej diety warto włączyć produkty bogate w witaminę A (się. masło, jajka, tłuste ryby), która sprzyja regeneracji skóry, i witaminę C (się. owoce cytrusowe, paprykę, czarne porzeczki), która pobudza produkcję kolagenu – najważniejszego białka skóry.
• Codziennej higienie: o ile w pierwszych tygodniach po operacji przesiadywanie w wannie nie jest wskazane, regularne mycie się pod prysznicem – włącznie z obszarem rany – jest wręcz zalecane, choć o dokładnych zasadach pielęgnacji warto porozmawiać z lekarzem prowadzącym. Do mycia rany warto używać hipoalergicznego mydła, a operowane miejsce delikatnie osuszać jednorazowym ręcznikiem. 

Opracowanie: Barbara Bukowska, mgr farmacji, dr nauk biologicznych, spec. biofizyka.

Piśmiennictwo:

[1] Sopata M. i in., Wytyczne postępowania miejscowego w ranach niezakażonych, zagrożonych infekcją oraz zakażonych – przegląd dostępnych substancji przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w leczeniu ran. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran, https://www.termedia.pl/Wytyczne-postepowania-miejscowego-w-ranach-niezakazonych-zagrozonych-infekcja-oraz-zakazonych-przeglad-dostepnych-substancji-przeciwdrobnoustrojowych-stosowanych-w-leczeniu-ran-Zalecenia-Polskiego-Tow,153,41134,1,0.html [dostęp z 11.04.2024 r.

[2] Simka M., Leczenie trudno gojących się ran, https://podyplomie.pl/chirurgia/36260,leczenie-trudno-gojacych-się-ran [dostęp z 11.04.2024 r.

[3] Krasowski G., Rzęsikowska A., Próchnicka B., Podstawy leczenia ran dla lekarzy rodzinnych. Zastosowanie nowoczesnych opatrunków w leczeniu trudnych ran przewlekłych, https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/285370,podstawy-leczenia-ran-dla-lekarzy-rodzinnych-zastosowanie-nowoczesnych-opatrunkow-w-leczeniu-trudnych-ran-przewleklych,1 [dostęp: 16.04.2024 r.]