Stopa cukrzycowa jest częstym powikłaniem nieleczonej lub nieprawidłowo leczonej cukrzycy. Określa się ją jako owrzodzenie lub zniszczenie tkanek głębokich stopy na tle związanego z cukrzycą uszkodzenia nerwów obwodowych lub naczyń krwionośnych. Jak pielęgnować stopę cukrzycową? O jakich zasadach profilaktyki pamiętać?

Stopa cukrzycowa – czym jest?

Stopa cukrzycowa jest przewlekłym i często występującym powikłaniem cukrzycy, zarówno typu 1, jak i 2. Głównym jej objawem jest owrzodzenie (płytkie albo głębokie przerwanie ciągłości skóry) zlokalizowane zwykle na części podeszwowej lub grzbietowej stopy [1]. Pacjenci często zgłaszają się do lekarza z już rozwiniętym owrzodzeniem stopy, któremu towarzyszą zaczerwienienie, pęknięcia skóry, ból i obrzęk. Z rany może się sączyć ropna wydzielina.

Diabetycy są narażeni na rozwój przewlekłych ran z dwóch powodów. Po pierwsze, w przebiegu choroby dochodzi nie tylko do zaburzeń metabolizmu cukru; zakłóceniu ulega również szereg innych procesów: synteza białek, funkcjonowanie białych krwinek, transport tlenu. Czynniki te osłabiają działanie układu odpornościowego i utrudniają gojenie się ran [2].

Z drugiej zaś strony, nierozerwalnie związane z nieleczoną lub nieprawidłowo leczoną cukrzycą są uszkodzenia nerwów obwodowych (neuropatia) oraz naczyń krwionośnych (angiopatia), które sprawiają, że pacjenci mają zaburzone mechanizmy odczuwania bólu, temperatury i dyskomfortu. Częściej ulegają przez to urazom, a drobniejsze uszkodzenia skóry bywają przez nich niezauważone do czasu, gdy rozwiną się w poważniejszą ranę [3]. A szybka interwencja jest kluczowa, ponieważ nieleczona stopa cukrzycowa może prowadzić do poważnych powikłań: deformacji stopy, sepsy, konieczności amputacji kończyny [4, 5].

Stopa cukrzycowa – jak pielęgnować rany?

Owrzodzenia w przebiegu stopy cukrzycowej zaliczane są do ran przewlekłych. Do postępowania z nimi zespół ekspertów, Europejskie Towarzystwo Leczenia Ran, zaproponował strategię TIME, która wskazuje cztery obszary, na które trzeba zwrócić uwagę:

• chirurgiczne oczyszczenie owrzodzeń z martwych tkanek (T = Tissue debridement);
• kontrolę zakażenia i stanu zapalnego (I = Inflamation and Infection control);
• utrzymanie odpowiedniego poziomu wilgotności w ranie (M = Moisture balance);
• uzdrowienie brzegów rany, pobudzenie naskórkowania (E = Edges, epidermization stimulation) [2].

W zaawansowanych przypadkach stopy cukrzycowej opracowaniem rany zajmuje się personel medyczny. Niemniej niezwykle ważna jest edukacja chorego oraz jego bliskich co do zasad postępowania z raną w warunkach domowych.

Przed przystąpieniem do zmiany opatrunku należy dokładnie umyć i zdezynfekować ręce, a następnie założyć jednorazowe rękawiczki. Po takim przygotowaniu można usunąć stary opatrunek (jeśli mocno przylega do rany, jego brzegi można zwilżyć roztworem soli fizjologicznej) i wyrzucić go wraz z rękawiczkami.

Następnie należy założyć nową parę rękawiczek i zdezynfekować ranę jak najdelikatniej. W następnej kolejności trzeba przyciąć opatrunek – najczęściej zawierający jony srebra – do wielkości rany, a na opatrunek nałożyć jałowy gazik nasączony płynem antyseptycznym. Całość zabezpieczyć bandażem, a następnie przylepcem, ale tak, by nie dotykał bezpośrednio skóry, bo może spowodować to powstanie kolejnej rany [2]. Kluczowe w postępowaniu z ranami jest zapobieganie zakażeniom – stąd zmiana rękawiczek po usunięciu starego opatrunku i stosowanie preparatów antyseptycznych w kilku etapach pielęgnacji.

Najważniejszym elementem leczenia stopy cukrzycowej, poza odpowiednią pielęgnacją rany, jest kontrola choroby podstawowej i wyrównanie poziomu cukru we krwi, a także odciążanie kończyny oraz stosowanie antybiotyków zgodnie z zaleceniami lekarza, o ile zostaną przez niego przepisane [6].

Stopa cukrzycowa – na co jeszcze zwrócić uwagę?

Aby ograniczyć ryzyko powstawania ran na skórze, należy zawsze chodzić w obuwiu, a podczas obcinania paznokci zachowywać szczególną ostrożność. Niezwykle ważny jest dobór wygodnego, dobrze dopasowanego obuwia oraz nieuciskających, wykonanych z naturalnych materiałów skarpetek.

Stopy należy myć w letniej wodzie przy użyciu delikatnego środka myjącego. Należy je dokładnie osuszać, nie zapominając o przestrzeniach międzypalcowych. Regularne stosowanie kremów nawilżających pozwoli utrzymać skórę miękką i elastyczną, a tym samym mniej podatną na urazy.

Podczas każdej czynności pielęgnacyjnej należy dokładnie oglądać stopy pod kątem nowych urazów i ran. Wczesna interwencja w przypadku zaobserwowania symptomów stopy cukrzycowej znacząco zmniejsza ryzyko powikłań. Drobne, powierzchowne rany, zanim zostaną obejrzane przez specjalistę, można dezynfekować lekiem antyseptycznym na bazie oktenidyny dichlorowodorku, która wykazuje szerokie spektrum działania względem bakterii, wirusów i grzybów, a jednocześnie nie działa drażniąco.

Opracowanie: Barbara Bukowska, mgr farmacji, dr nauk biologicznych, spec. biofizyka.

Piśmiennictwo:

[1] https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/66541,stopa-cukrzycowa

[2] Mospan B., Zastosowanie preparatów antyseptycznych zawierających dichlorowodorek oktenidyny w pielęgnacji i leczeniu zakażeń stopy cukrzycowej zgodnie z koncepcją TIME, Leczenie Ran 2010;7(3–4): 63–69.

[3] Wang X, Yuan CX, Xu B, Yu Z. Diabetic foot ulcers: Classification, risk factors and management. World J Diabetes. 2022 Dec 15;13(12):1049-1065.

[4] Wukich DK, Raspovic KM, Jupiter DC i in. Amputation and infection are the greatest fears in patients with diabetes foot complications. J Diabetes Complications. 2022 Jul;36(7):108222.

[5] Oliver TI, Mutluoglu M. Diabetic Foot Ulcer. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537328/

[6] Mrozikiewicz-Rakowska B, Jawień A, T. Szewczyk M, Sopata M, Korzon-Burakowska A, Dziemidok P et al. Postępowanie z chorym z zespołem stopy cukrzycowej – wytyczne Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran 2021: część 1. Leczenie Ran. 2021:71-114. doi:10.5114/lr.2021.110995.