Czy kiedykolwiek zauważyłeś bolesne zaczerwienienie wokół paznokcia, które z czasem zaczyna się zaostrzać? Zanokcica to schorzenie, które może dotknąć każdego z nas, zwłaszcza jeśli nasze paznokcie narażone są na urazy, infekcje czy nieodpowiednią pielęgnację. Warto wiedzieć, że zanokcica nie jest jedynie kosmetycznym problemem – jej powikłania mogą być poważne, a nawet grozić koniecznością interwencji chirurgicznej. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu, co wywołuje zanokcicę, jakie objawy powinny nas zaniepokoić oraz jak skutecznie leczyć i zapobiegać temu schorzeniu. Poznaj praktyczne wskazówki, które pomogą Ci utrzymać zdrowe i zadbane paznokcie, i dowiedz się, kiedy warto udać się do specjalisty. Przeczytaj dalszą część artykułu, aby uzyskać pełną wiedzę na temat zanokcicy i jej leczenia.

Co to jest zanokcica?

Zanokcica to inaczej stan zapalny tkanek okołopaznokciowych czyli wałów nadpaznokciowych lub wałów bocznych. Główne objawy tego schorzenia to rumień, ból i obrzęk. W przebiegu choroby mogą się także pojawić łatwo krwawiące pod wpływem dotyku zmiany tkankowe w postaci ziarniniaków okołopaznokciowych.

Klasyfikacja zanokcicy wg nasilenia objawów

Zanokcicę rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego. Nasilenie choroby klasyfikuje się wg skali stopniowej:

  • stopień pierwszy to przerwanie obrąbka naskórkowego z towarzyszącym zaczerwienieniem i obrzękiem;
  • stopień drugi to pojawienie się dodatkowo bólu i oddzielenie płytki paznokciowej od macierzy, co ogranicza codzienne funkcje chorego;
  • stopień trzeci to takie nasilenie zmian, które wymaga antybiotykoterapii lub interwencji chirurgicznej.

Klasyfikacja zanokcicy wg czasu trwania objawów

Gdy zanokcica trwa poniżej 6. tygodni, to określa się ją jako postać ostrą. Natomiast jeśli nie mamy możliwości usunięcia dostatecznie czynnika wywołującego (np. leczenie onkologiczne czy warunki pracy), to może ona przejść w postać przewlekłą.

Powody powstania zanokcicy

Początkiem zanokcicy najczęściej jest mikrouraz. Przerwana zostaje bariera ochronna między paznokciem a wałem paznokciowym, co doprowadza do infekcji tego miejsca przez mikroorganizmy.

Zwykle z tym schorzeniem częściej można się spotkać u kobiet niż u mężczyzn (3:1) ze względu na charakter wykonywanych prac domowych i częstsze zabiegi kosmetyczne na paznokciach (manicure i pedicure).

Jednak przyczyn powstania zanokcicy jest więcej. Są to:

  • kontaktowe czynniki drażniące (np. chemikalia, ale i zbyt ostre środki czyszczące w gospodarstwie domowym);
  • nadmierny kontakt z wodą (np. zawodowy typu kucharz, barman, rzeźnik);
  • osłabienie tkanek wynikające z chorób (np. łuszczyca, cukrzyca, HIV, alkoholizm, twardzina skóry, sarkoidoza, nowotwory tkanek);
  • efekt uboczny stosowania leków np. onkologicznych, kortykosteroidów, retinoidów;
  • obgryzanie paznokci (onychofagia) i skórek;
  • nawykowe, nieuświadomione, często związane z nerwami samouszkodzenie płytek paznokciowych i ich okolic (onychotillomania);
  • ssanie kciuka (głównie u dzieci);
  • nieprawidłowo wykonane zabiegi kosmetyczne na paznokciach;
  • alergia kontaktowa np. u kobiet noszących sztuczne paznokcie – uczulenie na monomer żywicy lub klej cyjanoakrylowy;
  • wrastanie paznokcia – wnikanie płytki paznokcia w brzeg boczny powoduje zapalenie brzegu i wtórne powstawanie ziarniniaka ropnego;
  • zespół żółtych paznokci, który łączy spowolnienie wzrostu paznokci, pogrubienie płytki paznokcia, dystalną onycholizę i zanokcicę z zanikiem naskórka;
  • pourazowe zakażenie tkanek bakteriami (najczęściej Staphylococcus aureus, czasami Streptococcus, rzadziej pałeczki Gram-ujemne);
  • pourazowe zakażenie tkanek wirusami (najczęściej wirus opryszczki pospolitej);
  • pourazowe zakażenie tkanek grzybami (najczęściej z rodzaju Candida, inne rodzaje to Fusarium, Aspergillus, Scytalidium).

W przypadku zanokcicy powstającej pod wpływem leków powodem jest zaburzenie w metabolizmie komórek naskórka, co prowadzi do ścieńczenia jego warstwy rogowej. Nasila się wtedy ryzyko przebicia naskórka przez boczną część wału paznokciowego i wrastania paznokcia.

Zanokcica zwykle jest ograniczona do jednego miejsca związanego z urazem, ale jeśli jest wywołana lekami, to może obejmować wiele paznokci naraz.

Jak zapobiegać powstawaniu zanokcicy?

Nie tylko osoba zdrowa, ale także osoba obciążona większym ryzykiem zanokcicy ze względu na swoje choroby czy stosowane leki, może zastosować działania profilaktyczne. W ten sposób zmniejszymy możliwość urazu i następczej infekcji.

Działania profilaktyczne, które warto podejmować:

  • przy pracach sprzyjających powstawaniu mikrourazów w obrębie palców zadbajmy o ich ochronę np. za pomocą rękawic;
  • unikajmy nadmiernego moczenia stóp i dłoni;
  • walczmy z nawykiem obgryzania paznokci i skórek oraz ssania kciuka;
  • zadbajmy o dostateczną higienę dłoni z pomocą mydła, a jeśli trzeba to środków antyseptycznych;
  • zadbajmy o to, aby ręce i stopy były dobrze nawilżone (zwłaszcza wały okołopaznokciowe);
  • nie wycinajmy, a już na pewno nie obgryzajmy skórek;
  • paznokcie obcinajmy delikatnie i najlepiej po kąpieli, gdy są zmiękczone;
  • paznokcie obcinajmy „na płasko”, co zmniejsza ryzyko ich wrastania;
  • nie obcinajmy paznokci zbyt krótko;
  • nośmy przewiewne i dobrze dopasowane buty i bawełniane skarpetki;
  • gdyby pojawił się jakiś problem, to skorzystajmy z porady specjalisty podologa lub lekarza dermatologa;
  • profilaktycznie warto włączyć środki antyseptyczne, jeśli wystąpi uraz lub ranka w okolicach paznokci i wałów okołopaznokciowych.

Zanokcica jako powikłanie leczenia onkologicznego

Zanokcica może być także powikłaniem stosowania leków onkologicznych. Jest to ważny temat, gdyż narastanie objawów może doprowadzić do konieczności przerwania leczenia przeciwnowotworowego. Zmiany chorobowe zwykle pojawiają się po kilku tygodniach terapii onkologicznej i w około 25% przypadków dochodzi do ich nadkażenia bakteriami bądź grzybami. Najczęściej proces chorobowy dotyczy kciuków i paluchów, prawdopodobnie dlatego, że są najbardziej narażone na urazy mechaniczne. Leczenie obejmuje antyseptykę i miejscową terapię kortykosteroidami.

Zanokcica związana z zakażeniem wirusowym

Obraz zakażenia opryszczkowego w przebiegu zanokcicy nieco się różni. Pojawienie się obrzęku i stanu zapalnego może poprzedzać wystąpienie świądu. Występuje bardzo bolesny rumień pokryty pęcherzami. Niestety nie zawsze są obecne pęcherzyki, więc nie jest łatwo odróżnić to zakażenie od tych o innej etiologii. Stąd może to prowadzić do rekomendowania miejscowych antybiotyków lub środków przeciwgrzybiczych, które będą nieskuteczne. 

Przy prawidłowej odporności organizmu taki rodzaj zanokcicy może ustąpić samoistnie w ciągu dwóch do trzech tygodni. Lek przeciwwirusowy (np. acyklowir) może przyspieszyć gojenie się tkanki.

Leczenie zanokcicy

Postępowanie lecznicze w zanokcicy zależy od stopnia nasilenia zmian. Przede wszystkim miejsca chore powinny być szczególnie chronione, tak aby nie dopuścić do zaostrzenia dolegliwości.

Wspomagająco zaleca się, aby stan zapalny w przebiegu leczenia łagodzić ciepłymi kąpielami w wodzie z mydłem (10-15 minut kilka razy dziennie) z ewentualnym dodatkiem środków antyseptycznych (np. chlorheksydyna, jodopowidon).

Jeśli mamy do czynienia ze stanem zapalnym, który nie jest zakażony drobnoustrojami, to można stosować miejscowe glikokortykosteroidy. Dodatkowo można stosować miejscowe leki antyseptyczne, by nie dopuścić do infekcji uszkodzonej tkanki (oktenidyna, azotan srebra, jodopowidon).

Przy zakażeniach stosujemy miejscowo leki przeciwdrobnoustrojowe – w zależności od mikroorganizmu mogą to być antybiotyki, leki przeciwgrzybicze bądź przeciwwirusowe. Uzupełniająco w tej terapii może być także stosowana oktenidyna.

Jeśli infekcja jest nasilona, rozważa się stosowanie doustnych antybiotyków lub interwencję chirurgiczną czyli częściowe usunięcie bocznych części płytki paznokciowej wraz z macierzą paznokcia.

W przypadku braku leczenia może rozwinąć się w ropień podpaznokciowy, powodujący bardzo znaczny stan zapalny i intensywny pulsujący ból z ostateczną wtórną dystrofią paznokci. 

W takim przypadku może być wymagane jego nacięcie i drenaż ropy. Po zabiegu zaleca się płukanie roztworem soli fizjologicznej.

Jeśli ropień sięga łożyska paznokcia lub mamy do czynienia z paznokciem wrastającym, to może być konieczne częściowe usunięcie płytki paznokciowej. Istnieją sytuacje, w których całkowity drenaż ropnia jest bardzo trudny i wtedy może być konieczne całkowite usunięcie paznokcia.

Co powinniśmy zrobić, gdy zauważymy zmiany wokół paznokci?

Każdy pacjent z objawami zanokcicy powinien zwrócić się o pomoc do lekarza, gdyż potrzebny jest szczegółowy wywiad i odpowiednie badanie fizykalne. Należy się dowiedzieć jakie były okoliczności powstania zmiany, czy pacjent choruje przewlekle lub jest leczony lekami, które mogłyby być odpowiedzialne za zmiany skórne, jaki jest jego zawód i styl życia.  Takie podejście pozwoli na zdiagnozowanie przyczyny powstania schorzenia, a co za tym idzie na przekazanie prawidłowych zaleceń dla pacjenta i skuteczne leczenie schorzenia.

Możliwe powikłania zanokcicy

Częstymi powikłaniami zanokcicy są np. dystrofia paznokci, łamliwość i zniekształcenie paznokcia oraz pozostawienie stałych przebarwień. Nieleczona zanokcica może powodować poważne komplikacje, takie jak ciężką infekcję całej dłoni.

Opracowanie: mgr farm. Marta Koziarska – szkoleniowiec z ponad 20-letnim doświadczeniem, autorka licznych publikacji popularnonaukowych.

Bibliografia

  1. Dulski A, Edwards CW „Paronychia”. StatPearls, 2023.
  2. Duhard E „Les paronychies”. La Presse Medicale, 2014.
  3. Rockwell PG „Acute and chronic paronychia”. American Family Physician, 2001.
  4. Nenoff P, Paasch U, Handrick W „Infections of finger and toe nails due to fungi and bacteria”. Der Hautarzt, 2014.
  5. Capriotti K, Capriotti J, Pelletier J, Stewart K “Chemotherapy-associated paronychia treated with 2% povidone-iodine: a series of cases”. Cancer Management and Research, 2017.